تپه سیلک کاشان
شهر باصفا و دیدنی کاشان با داشتن خانه‌ها و بناهای قدیمی و کهن و آثار باستانی متعدد یکی از تاریخی‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌رود . این بناها و سازه‌ها نشان از تمدن و فرهنگ کهن این منطقه داشته و روایت کننده ادوار گوناگون تاریخی می‌باشند . یکی از این آثار باستانی تپه سیلک کاشان است که با قدمتی ۸۰۰۰ ساله بازدید کنندگان و گردشگران را به اعماق تاریخ می‌برد. وجود اشیا و آثار به دست آمده از این تپه مانند ابزار فلزی ، چرخ سفالگری ، تکه‌های سفال و …اطلاعات باستان شناسی مهمی را در اختیار اهل فن و محققان قرار داده است .
این تپه که که در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های شهر کاشان به شمار می‌رود . بنابراین اگر به این شهر اصیل و کهن سفر کردید در کنار بازدید از بناهایی مانند باغ و حمام فین و یا خانه‌های تاریخی کاشان سری هم به تپه سیلک در این خطه بزنید .
تپه سیلک کجاست؟
در مقدمه اشاره کردیم که تپه سیلک از جاهای دیدنی کاشان در استان اصفهان است . برای رفتن به این جاذبه باستانی لازم است به خیابان امیرکبیر شهر رفته و از آنجا وارد خیابان امیرالمومنین شوید . تپه سیلک در انتهای ذوالفقار دهم و در جنوب غربی کاشان جای گرفته .
معرفی تپه سیلک
اول این نکته را مشخص کنیم که تپه سیلک کاشان چه جور جایی است ؟ این تپه در واقع ویرانه کهن‌ترین زیگورات باستانی ایران است که نخستین تمدن شهرنشینی در آن شکل گرفته . اطلاعات باستان شناسی به دست آمده وجود زندگی ۵۰۰۰ ساله مردم را در این منطقه روایت می‌کند . کشف آثاری مانند ابتدایی‌ترین نوع سفال تا پیشرفته‌ترین آنها سندی بر این ادعاست . علاوه بر تکه‌های سفال چند هزار ساله روی زمین و پیرامون این تپه‌های باستانی ؛ دوک‌های ریسندگی و بافندگی که از آنجا کشف شده نشان از این دارد که مردم این منطقه دستی بر این صنعت داشته اند .
یکی دیگر از منابع اطلاعاتی در مورد تپه‌ی سیلک کوره ذوب فلزات کشف شده در بخش جنوبی آن است که بر اساس آن گویا ساکنان با ذوب فلزات ابزارها و وسایلی برای خود می‌ساختند . همه این‌ها باعث شده بسیاری تپه سیلک کاشان را جزو صنعتی‌ترین شهرهای آن دوران به حساب بیاورند . این منطقه در ابتدا توسط باستان شناس معروف رومن گیرشمن کشف شد . آنچه این کاوشگر به دست آورده در قالب مستندهای نمایشی در یک سالن نمایش در معرض بازدید عموم قرار داده میشود . تعدادی از این آثار باستانی مانند قدیمی‌ترین خشت دست‌ساز و سفال‌های منقوش در موزه‌های معروفی مانند لوور فرانسه یا موزه ملی ایران و موزه باغ فین حفظ و نگهداری میشود .
تاریخچه تپه سیلک
مدارک و اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهد قدمت تپه سیلک کاشان به دوران پیش از هخامنشیان برمی‌گردد . بر اساس این اطلاعات گویا ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد مردم غارنشینی که در فلات ایران زندگی می‌کردند به دلیل دگرگونی‌های آب و هوایی و با هدف تشکیل مزارع و چمنزارها به سمت دشت‌ها می‌روند و زندگی خود را مکانی مساعد‌تر از سر می‌گیرند . یکی از قدیمی‌ترین مردم دشت نشین همان کسانی بودند که در نزدیکی کاشان و بر این تپه زندگی می‌کردند . این منطقه باستانی ویرانه‌های زیگورات تاریخی ایران و نمایشگاه مردم باستانی بوده که از گل رس و سفال ساخته شده است . مجموعه تاریخی سیلک برای اولین بار در سال ۱۳۱۰ کشف شناسایی شد و تا قبل آن این محدوده برای مردم کاشان نفرین شده محسوب می‌شد . اما در این سال با جاری شدن سیل در زمین‌های کشاورزی تپه سیاک کاشان سر از خاک برآورد و نمایان شد .
علاقمندان به تاریخ تمدن کهن ایران با بازدید از تپه ی سیلک می‌توانند آثار دوران مختلف تمدن بشری از عصر نوسنگی، مس و سنگ ، دوران شهرنشینی تا عصر آهن و دوره ماد را ببینند و از تصور چنین بنای عظیم و باشکوهی با این امکانات در آن روزگاران شگفت زده شوند . تپه سیلک کاشان توسط گیرشمن و همکارانش در سال‌های ۱۳۱۲ ، ۱۳۱۳ و ۱۳۱۶ مورد کاوش قرار گرفت . اما بعد از کاوش‌های فرانسویان توجه چندانی به این منطقه تاریخی نشد تا جایی که به مرز نابودی کامل رسید . اما خوشبختانه در سال ۸۰ یک هیئت باستان شناسی ایرانی به سرپرستی دکتر صادق ملک شهمیرزادی به مدت ۵ سال به کاوش در این تمدن ناشناخته مشغول شدند . تلاش‌های این گروه ایرانی منجر به کشف زیگورات سیلک شد و نتایج تحقیقات در ۶ جلد کتاب منتشر گردید .
دوره های تاریخی تپه سیلک
محققان و باستان شناسان بر اساس آثار موجود به دست آمده از تپه سیلک کاشان این منطقه را به ۶ دوره فرهنگی تقسیم کرده اند که به ترتیب از سیلک ۱ تا سیلک ۶ نامگذاری شده . در ادامه به معرفی هر یک از دوره‌ها خواهیم پرداخت .
دوره اول
دوره اول که مربوط به ۸۰۰۰ تا ۷۳۰۰ سال قبل است روایتگر اولین ساکنان این منطقه می‌باشد که برای اولین بار به زندگی و ساخت تمدن در آنجا پرداختند . آنها با مصالحی ابتدایی مانند نی و چوب برای خود سرپناهی ساخته و از طریق شکار حیوانات به تلاش برای بقا ادامه دادند . ساکنان اولیه همچنین تلاش‌هایی در زمینه کشاورزی و دامداری هم داشتند . در این زمینه گام‌هایی هرچند کوچک مانند اهلی کردن حیوانات و کاشت گندم و جو نیز برداشتند . همین چیزهایی که ما امروزه آنها را ساده قلمداد می‌کنیم برای مردم آن روزگار پیشرفتی بزرگ و گامی بلند در زمینه تغییر کیفیت زندگی بوده . از جمله آثاری که در دوره اول کشف شده می‌توان به ابزارهای سنگی برای شکار و بریدن ، سفال‌های ابتدایی دست ساز ، سنگ ساب برای آسیاب دانه‌های گندم ، داس سفالی ، مهره‌های گردنبند و … اشاره کرد .
دوره دوم
این دوره زمانیست که اولین قدم‌ها برای ساخت شهر توسط ساکنان این منطقه برداشته شد و آنها توانستند روستای کوچکی را بسازند . دوره دوم ۷۲۰۰ تا ۶۷۰۰ سال قبل را شامل میشود و می‌توان آن را به عنوان نقطه عطف یک جانشینی قلمداد کرد . انسان‌ها در این دوره توانستند یشرفت‌هایی در زمینه کشاورزی و دامداری داشته باشند . همچنین بر اساس دوک‌های کشف شده گویا آشنایی اولیه‌ای با صنعت نساجی و بافندگی نیز پیدا کرده بودند . از آثار متعلق به این دوره می‌توان به یک دیگ سفالی برای پخت غذا ، خشت‌های دست ساز برای ساخت خانه ، دوک‌های سنگی و گلی برای نخ‌ریسی و … اشاره کرد .
دوره سوم
۶۳۰۰ تا ۵۴۰۰ سال قبل یعنی دوره سوم تپه سیلک کاشان یکی از نقاط عطف تمدن در این منطقه بوده است . در این بازه زمانی مردم از شمال تپه به جنوب آن رفته و فضای بزرگتری برای تشکیل اجتماع برای خود دست و پا کرده اند . در این دوره ساخت خانه‌ها پیشرفته‌تر شده بود تا جایی که توانستند در خانه‌ها بخش‌های مختلفی شامل اتاق ، طاقچه و اجاق هم بسازند .
یکی دیگر از مهمترین پیشرفت‌های بشر در دوره سوم ابداع کردن چرخ سفالگری و ساخت سفال‌های ظریف‌تر و زیباتر بود . مردم منطقه تپه سیلک کاشان در این بازه زمانی مس را کشف و استخراج کردند و آثاری ساختند که حتی توانستند به بین النهرین صادر کنند . ژتون‌ها و کالاشمارهایی از این دوره در منطقه سیلک کشف شده که نشان از پیشرفت در داد و ستد و معامله بین مردم دارد . این ژتون‌ها از جنس استخوان و سفال و یا گل و سنگ و در اشکال مختلف هندسی و حیوانی کشف شده‌اند .
دوره چهارم
دوره چهارم مربوط به ۵۳۰۰ تا ۴۹۰۰ سال قبل است که به تدریج شرایط زندگی و رفاه مردم رو به پیشرفت و بهبود می‌باشد . در پی این پیشرفت جمعیت ساکنین افزایش پیدا کرده و اقتصاد آنها نیز گسترش می‌یابد . همه این‌ها منجر میشود حاکمانی به صورت محلی اداره امور را به دست بگیرند . از جمله آثار به دست آمده از این دوره می‌توان به کاسه‌های لبه واریخته ، زیورآلات شخصی ، الواح گلی و مهر استوانه‌ای اشاره کرد .
دوره پنجم
گویا در اواخر دوره چهارم مردم به دلایلی مانند خشکسالی این منطقه را ترک می‌کنند و در دوره پنجم یعنی ۳۶۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش مردمان جدیدی به تپه‌های سیلک کاشان رفته و در این منطقه ساکن می‌شوند . از این دوره هم آثار باستانی مانند سفال‌های خاکستری و درپوش ، قطعاتی از مجسمه‌های سفالی بز و گوسفند ، کپی ساخته شده از قوری خاکستری و … کشف شده است . به علاوه یکی از مهمترین چیزهای مربوط به دوره پنجم گورستان الف در ۱۰۰ متری جنوب غربی محوطه سیلک است که در آن ۱۵ گور باستانی مورد کاوش و شناسایی قرار گرفته .
دوره ششم
آخرین دوره در تپه سیلک کاشان بین ۳۰۰۰ تا ۲۷۰۰ سال گذشته را شامل میشود . گویا از این زمان به بعد این منطقه به مرور خالی از سکنه و فراموش شده است . از دوره ششم نیز آثاری مانند قطعات سفالی منقوش ، اشیا تزیینی فلزی مانند سنجاق ،دستبند مفرغی ،بازوبند و دستگیره های تزیینی به شکل سر حیوانات ، قوری‌های لوله منقاری با تزیینات اسطوره‌ای و … به دست آمده است .
درباره جاذبه های کاشان در مجله گردشگری بلیط اینجا بیشتر بخوانید .